Psychologiczne aspekty wysokiej wrażliwości człowieka: koncepcje – identyfikacja – wsparcie.: Podręcznik akademicki
Streszczenie
Zagadnienie wrażliwości środowiskowej zyskało na przestrzeni ostatnich lat
zainteresowanie wielu badaczy, ale również praktyków. Doniesienia wskazujace na
potencjalne zagrożenia zdrowia psychicznego związane z nasileniem wrażliwości
na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne, dały podstawę do zainteresowania zagadnie-
niem również klinicystów, psychologów, psychoterapeutów. Przeniesienie punktu
ciężkości na szczególne znaczenie środowiska najbliższego rozwoju dla osób wy-
soko wrażliwych dało również przestrzeń dla podkreślenia roli instytucjonalnego
wsparcia, z poziomu przedszkoli, szkół, ale również uczelni wyższych. Niniejsze
opracowanie to efekt międzynarodowej współpracy badaczy, którzy za wspólny cel
postawili sobie podkreślenie aplikacyjnej wartości podejmowanego obszaru. Dzięki
temu powstała publikacja, która w sposób systematyczny prezentuje zagadnienie,
wokół którego pojawia się wiele pytań, a także kontrowersji. Książka jest próbą
spójnego omówienia problematyki tak zwanej wysokiej wrażliwości w kontekście
konceptualizacji, etiologii, diagnozy oraz rozwiązań profilaktycznych i interwencyj-
nych, związanych z potencjalnymi problemami w obszarze zdrowia psychicznego.
Wrażliwość przetwarzania sensorycznego to cecha temperamentu, której wysokie
nasilenie charakteryzuje około 20–30% społeczeństwa. Badania potwierdzają, że oso-
by wysoko wrażliwe przetwarzają informacje i bodźce płynące z otoczenia silniej (in-
tensywniej) i głębiej niż inni. Osoby te są bardziej wrażliwe, zarówno na pozytywne,
jak i negatywne doświadczenia. Cecha, a właściwie jej nasilenie, nabiera szczególnego
znaczenia, gdy mówimy o dzieciach. Dla dzieci wysoko wrażliwych nieadekwatne wa-
runki rozwoju mogą stać się szczególnie uciążliwe i w konsekwencji zaważyć na ich
przyszłości. Podręcznik podejmuje treści związane z wysoką wrażliwością człowieka
podkreślając jednak rozumienie konstruktu, nie wskazując zaś na etap rozwoju osoby
posiadającej cechę. Część treści (np. wybrane narzędzia diagnozy, specyfika manife-
stowania się cechy) dotyczy dzieci, część odnosi się do osób dorosłych. Zwracamy jed-
nak uwagę Czytelnika, że zarówno w przypadku dorosłych, jak i dzieci, osoby wysoko
wrażliwe nie są jednorodną grupą, a wysoka wrażliwość nakłada się na etapy rozwo-
jowe i specyficzne dla wieku oddziaływania indywidualnych i społecznych czynników
mogące potencjalnie wrażliwość modyfikować.
Książka ma pośredniego i bezpośredniego odbiorcę. Podręcznik z założenia
przygotowany jest dla studentów, którzy wiedzę dotyczącą wrażliwości wykorzy-
stywać mogą w pracy ze współpracownikami i/lub klientami, uczniami, czy pod-
opiecznymi. Książkę kierujemy również do tych, którzy z racji swoich zainteresowań
lub obowiązków zawodowych zajmują się wspieraniem wysoko wrażliwych dzieci,
młodzieży i dorosłych. Biorąc pod uwagę zawarte w podręczniku treści, opraco-
wanie może być szczególnie użyteczne dla osób studiujących na kierunkach nauk
o człowieku m.in. psychologii, pedagogiki, pielęgniarstwa, ale także zarządzania.
Publikację polecamy również wszystkim zainteresowanym tematyką wrażliwości.
Zdajemy sobie sprawę, że jej fragmenty mogą być miejscami trudne w odbiorze,
jesteśmy jednak przekonani, że wiedza i wskazówki w niej zawarte będą procento-
wały zarówno w pełniejszym zrozumieniu istoty wrażliwości, jak i pomogą w sku-
tecznym wsparciu.
Kolejne części książki podejmują więc zagadnienia przybliżające rozumienie,
diagnozę, profilaktykę i wsparcie osób wysoko wrażliwych. Książka składa się z czte-
rech rozdziałów. Każdy rozdział rozpoczyna się wprowadzeniem, kolejno zawie-
ra treści kluczowe dla podejmowanego zagadnienia. W poszczególnych częściach
znajdują się również ramki, przybliżające istotne dla obszau wyniki badań, obsza-
ry, które wymagają podkreślenia, zapamiętania, pytania do refleksji Czytelnika.
Podsumowaniem każdej części są pytania sprawdzające wiedzę z danego zakresu.
Pierwszy rozdział (WRAŻLIWOŚĆ ŚRODOWISKOWA: KONCEPTUALIZACJA
I CHARAKTERYSTYKA MODELI WYSOKIEJ WRAŻLIWOŚCI) zawiera informa-
cje dotyczące rozumienia i naukowych modeli wysokiej wrażliwości. Autorzy podej-
mują się zdefiniowania i konceptualizacji wrażliwości środowiskowej, opisują wybrane,
ważne dla zrozumienia ram wrażliwości środowiskowej koncepcje i podejścia, wyja-
śniają sposoby rozróżnienia pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na osoby
wysoko wrażliwe.
Drugi rozdział podręcznika, IDENTYFIKACJA WYSOKIEJ WRAŻLIWOŚCI,
przybliża zagadnienia identyfikacji osób wysoko wrażliwych i metody pomiaru ce-
chy, jakie kryją się pod tym określeniem. Dokonano w nich charakterystyki osób
wysoko wrażliwych zwracając szczególną uwagę na te aspekty, którym przypisuje
się kluczową rolę w rozpoznaniu nasilenia cechy. Kolejno omówiono dotychczas
opracowane narzędzia, skale samoopisowe i obserwacyjne skonstruowane do po-
miaru wrażliwości środowiskowej i wrażliwości przetwarzania sensorycznego.
W kolejnym rozdziale, WYCHOWANIE I PROFILAKTYKA W KONTEKŚCIE
OSÓB WYSOKO WRAŻLIWYCH, czytelnik znajdzie podstawową wiedzę na te-
mat tego, czym jest wychowanie i profilaktyka oraz tego, w jakiej pozostają relacji.
Na tym tle przedstawiono elementy wiedzy dotyczącej funkcjonowania osób wyso-
ko wrażliwych i ich potencjalnych trudności rozwojowych. Kolejno autor zaprezen-
tował propozycje oddziaływań wychowawczych i profilaktycznych, uwzględniające
poziomy trudności wysoko wrażliwych dzieci i młodzieży.
Ostatnia część, EFEKTYWNE METODY WSPIERANIA WYSOKO
WRAŻLIWYCH DZIECI I DOROSŁYCH, podejmuje analizę efektów różnych
działań psychologicznych, które mogą być szczególnie korzystne dla osób wyso-
ko wrażliwych. Autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, jakie rodzaje działań
w kontekście zdrowia i edukacji mogą być pomocne we wsparciu rozwoju osób
wysoko wrażliwych. Wymieniono programy i działania środowiskowe dotyczące
również organizacji pracy całej placówki edukacyjnej. Opisane programy są nachy-
lone w kierunku umiejętności samoregulacji związanej z cechami charakterystycz-
nymi dla wysokiej wrażliwości. Przybliżono teoretyczne ramy i praktyczne strategie
oddziaływań, oparte na badaniach psychologicznych.
Decyzję o sposobie korzystania z podręcznika pozostawiamy samemu
Czytelnikowi mając nadzieję, że zawartość stanowi cenne uzupełnienie treści
przedstawianych studentom nauk o człowieku. Za wszelkie uwagi skierowane pod
adresem publikacji będziemy Czytelnikom wdzięczni. Pozwolą one uzupełnić wy-
stępujące braki, dokonać korekty popełnionych zapewne pomyłek, a także nadać
kształt, dzięki któremu będziemy w stanie sprostać oczekiwaniom studentów.
Rozdziały
-
Wstęp
-
Wrażliwość środowiskowa: konceptualizacja i charakterystyka modeli wysokiej wrażliwości
-
Identyfikacja wysokiej wrażliwości
-
Wychowanie i profilaktyka w kontekście osób wysoko wrażliwych
-
Efektywne metody wspierania wysoko wrażliwych dzieci i dorosłyc
Bibliografia
Acevedo, B.P. (2020). The basics of sensory processing sensitivity. W: B.P. Acevedo
(red.), The highly sensitive brain: Research, assessment, and treatment of sensory
processing sensitivity (pp. 1–15), https://doi.org/10.1016/B978-0-12-818251-
00001-1
Acevedo, B.P., Aron, E.N., & Aron, A. (2018). Novel perspectives on sensory pro-
cessing sensitivity. In San Francisco, CA, USA: Association for Psychological
Science Convention.
Achermann, E.M. (2013). Unterrichtsqualitätaus der Sichthochsensitiver Menschen
[Unpublished master’s thesis, Internationale Hochschule für Heilpädagogik].
Ahadi, B., &Basharpoor, S. (2010). Relationship between sensory processing sen-
sitivity, personality dimensions and mental health. Journal of Applied Scien-
ces, 10(7), 570–574.
Amemiya, R., Takahashi, G., Rakwai, M., Isono, M., &Sakairi, Y. (2020). Effects of
yoga in a physical education course on attention control and mental health
among graduate students with high sensory processing sensitivity. Congent
Psychology, 7(1), 1778895, https://doi.org/10.1080/23311908.2020.1778895
Andresen, M., Goldmann, P., &Volodina, A. (2017). Do overwhelmed expatriates
intend lo leave? The effects of sensory processing sensitivity, stress, and so-
cial capital on expatriates’ turnover intention. European Management Review,
(3), 315–328, https://doi.org/10.1111/emre.12120
Aron, E.N., & Aron, A. (1997). Sensory-processing sensitivity and its relation to in-
troversion and emotionality. Journal of personality and social psychology, 73(2),
–368, https://doi.org/10.1037//0022-3514.73.2.345
Aron, E.N., Aron, A., & Davies, K.M. (2005). Adult shyness: the interaction
of temperamental sensitivity and an adverse childhood environment.
Personality and Social Psychology Bulletin, 31(2), 181–197, https://doi.
org/10.1177/0146167204271419
Aron, A., Ketay, S., Hedden, T., Aron, E.N., Rose Markus, H., & Gabrieli, J.D. (2010).
Temperament trait of sensory processing sensitivity moderates cultural differences
in neural response. Social cognitive and affective neuroscience, 5(2–3), 219–226.
Bakker, K., &Moulding, R. (2012). Sensory-Processing Sensitivity, dispositional
mindfulness and negative psychological symptoms. Personality and Individual
Differences, 53(3), 341–346, https://doi.org/10.1016/j.paid.2012.04.006
Baryła-Matejczuk, M., & Artymiak, M. (2021). Education and support for educators
and teachers of highly sensitive children. W: M. Baryła-Matejczuk, M. Fabiani,
and R. Ferrer-Cascales (red.), Supporting the development of highly sensitive
children (pp. 25–42).
Battagliese, G., Caccetta, M., Luppino, O.I., Baglioni, C., Cardi, V., Mancini, F.,
&Buonanno, C. (2015). Cognitive-behavioral therapy for externalizing disor-
ders: A meta-analysis of treatment effectiveness. Behaviour research and thera-
py, 75, 60–71, https://doi.org/10.1016/j.brat.2015.10.008
Beck, K.B., Conner, C.M., Breitenfeldt, K.E., Northrup, J.B., White, S.W.,
&Mazefsky, C. A. (2020). Assessment and Treatment of Emotion Regulation
Impairment in Autism Spectrum Disorder Across the Life Span: Current State
of the Science and Future Directions. Child and adolescent psychiatric clinics of
North America, 29(3), 527–542, https://doi.org/10.1016/j.chc.2020.02.003
Belsky, J., Bakermans-Kranenburg, M.J., & Van Ijzendoorn, M.H. (2007). For better
and for worse: Differential susceptibility to environmental influences. Current
directions in psychological science, 16(6), 300–304.
Belsky, J., &Pluess, M. (2009). Beyond diathesis stress: differential susceptibility to
environmental influences. Psychological bulletin, 135(6), 885.
Booth, C., Standage, H., & Fox, E. (2015). Sensory-processing sensitivity moderates
the association between childhood experiences and adult life satisfaction. Per-
sonality and individual differences, 87, 24–29.
Chen, S., &Bonanno, G. A. (2020). Psychological adjustment during the global out-
breakof COVID-19: A resilience perspective. Psychological Trauma Theory
Research Practiceand Policy, 12, S51–S54, https://doi.org/10.1037/tra0000685
Brindle, K., Moulding, R., Bakker, K., & Nedeljkovic, M. (2015). Is the relation-
ship between sensory-processing sensitivity and negative affect mediated
by emotional regulation? Australian Journal of Psychology, 67(4), 214–221,
https://doi.org/10.1111/ajpy.12084
Brown, K.W., & Ryan, R.M. (2003). The benefits of being present: mindfulness and
its role in psychological well-being. Journal of personality and social psycholo-
gy, 84(4), 822.
Caballo, V. (2006). Manual de Evaluación y Entrenamiento de Las Habilidades Socia-
les. Siglo XXI Ediciones.
Chavez, C., De Pauw, S., Van Ijzendoorn, M.H., De Maat, D.A., Kok, R., &Prin-
zie, P. (2021). No differential susceptibility or diathesis stress to parenting
in early adolescence: personality facets predicting behaviour problems. Per-
sonality ad Individual Differences, 170(1), 110406, https://doi.org/10.1016/
j.paid.2020.110406
De Villiers, B., Lionetti, F., & Pluess, M. (2018). Vantage sensitivity: a framework
for individual differences in response to psychological intervention. Social
psychiatry and psychiatric epidemiology, 53(6), 545–554.
Ellis, A., & Bernad, M. (1994). Reason and Emotion in Psychotherapy: Revised and
updated. Birch Lane.
Ferrer-Cascales, R., Ruiz-Robledillo, N., Albaladejo-Blázquez, N., Sánchez-San-
segundo, M., Fernández-Alcántara, M., Rubio-Aparicio, M., & Costa-López,
B. Sensibilidad del procesamiento sensorial. Identificación de la altasensibili-
daden. W: M. Baryła-Matejczuk, M. Fabiani, & R. Ferrer-Cascales (red.), Apoy-
andoeldesarrollo de niñosaltamentesensibles. E-ISBN: 978-83-66159-72-3.
García, M.I.D., Fernández, M.Á.R., & Crespo, A.V. (2017). Manual de técnicas
y terapiascognitivoconductuales. Desclee de Brouwer.
Greven, C.U., & Homberg, J.R. (2020). Sensory processing sensitivity – For better or
for worse? Theory, evidence, and societal implications. W: B.P. Acevedo (red.),
The Highly Sensitive Brain. Research, Assessment, and Treatment of Sensory Pro-
cessing Sensitivity (pp. 51–74), https://doi.org/10.1016/C2018-0-03130-8
Greven, C.U., Lionetti, F., Booth, C., Aron, E.N., Fox, E., Schendan, H.E., Pluess, M.,
Bruining, H., Acevedo, B., Bijttebier, P., & Homberg, J. (2019). Sensory Proces-
sing Sensitivity in the context of Environmental Sensitivity: a critical review
and development of research agenda. Neuroscience and biobehavioral reviews,
, 287–305, https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2019.01.009
Iimura, S., & Kibe, C. (2020). Highly sensitive adolescent benefits in positive school
transitions: evidence for vantage sensitivity in japanese high-schoolers. Deve-
lopmental Psychology, 56(8), 1565–1581.
Iimura S. (2021). Highly sensitive adolescents: The relationship between weekly life
events and weekly socioemotional well-being. British journal of psychology (Lon-
don, England: 1953), 112(4), 1103–1129, https://doi.org/10.1111/bjop.12505
Iimura S. (2022). Sensory-processing sensitivity and COVID-19 stress in a young
population: The mediating role of resilience. Personality and individual diffe-
rences, 184, 111183, https://doi.org/10.1016/j.paid.2021.111183
Jagiellowicz, J., Zarinafsar, S., & Acevedo, B. (2020). Health and social outcomes in
highly sensitive persons. In B. P. Acevedo (ed.), The Highly Sensitive Brain. Re-
search, Assessment, and Treatment of Sensory Processing Sensitivity (pp. 51–74),
https://doi.org/10.1016/B978-0-12-818251-2.00004-7
Jakobson, L.S., & Rigby, S.N. (2021). Alexithymia and Sensory Processing Sensiti-
vity: Areas of Overlap and Links to Sensory Processing Styles. Frontiers in
psychology, 12, 583786, https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.583786
Keluskar, J., Reicher, D., Gorecki, A., Mazefsky, C., & Crowell, J.A. (2021). Under-
standing, Assessing, and Intervening with Emotion Dysregulation in Autism
Spectrum Disorder: A Developmental Perspective. Child and adolescent psy-
chiatric clinics of North America, 30(2), 335–348, https://doi.org/10.1016/
j.chc.2020.10.013
Kibe, C., Suzuki, M., Hirano, M., & Boniwell, I. (2020). Sensory processing sensiti-
vity and culturally modified resilience education: Differential susceptibility in
Japanese adolescents. PloS one, 15(9), e0239002, https://doi.org/10.1371/jour-
nal.pone.0239002
Knouse, L.E., & Safren, S.A. (2010). Current status of cognitive behavioral thera-
py for adult attention-deficit hyperactivity disorder. The Psychiatric clinics of
North America, 33(3), 497–509, https://doi.org/10.1016/j.psc.2010.04.001
Lega, L., Calvo, M., & Sorribes, F. (2017). Terapia racionale motiva conductual: una
versión teórico-práctica actualizada. Paidos.
Lionetti, F., Aron, E.N., Aron, A., Klein, D.N., & Pluess, M. (2019). Observer-rated
environmental sensitivity moderates children’s response to parenting quality
in early childhood. Developmental Psychology, 55(11), 2389–2402, https://doi.
org/10.1037/dev0000795
Liss, M., Mailloux, J., & Erchull, M.J. (2008). The relationships between sensory
processing sensitivity, alexithymia, autism, depression, and anxiety. Perso-
nality and Individual Differences, 45(3), 255–259, https://doi.org/10.1016/
j.paid.2008.04.009
Liss, M., Timmel, L., Baxley, K., & Killingsworth, P. (2005). Sensory processing sen-
sitivity and its relation to parental bonding, anxiety, and depression. Perso-
nality and Individual Differences, 39(8), 1429–1439, https://doi.org/10.1016/
j.paid.2005.05.007
Nocentini, A., Manesini, E., & Pluess, M. (2018). The Personality Trait of Environ-
mental Sensitivity Predicts Children’s Positive Response to School-Based Anti-
bullying Intervention. Clinical Psychological Science, 6(6), 848–859, https://doi.
org/10.1177/2167702618782194
Olivares, J., Macià, D., Rosa, A.I., & Olivares-Olivares, P. J. (2013). Intervención
psicológica. Estrategias, técnicas y tratamientos. Pirámide.
Park, A.T., & Mackey, A. P. (2022). Do younger children benefit more from cogniti-
ve and academic interventions? How training studies can provide insights into
developmental changes in plasticity. Mind, Brain, and Education, 16(1), 24–35.
Pedrero, E.F. (2021). Manual de tratamientos psicológicos: adultos. Pirámide.
Piasecka, J., Bertschinger, E.J., Tudor, M.E., & Sukhodolsky, D.G. (2018). Assessing
and treating emotion dysregulation and anger management. In J.F. McGuire,
T.K. Murphy, J. Piacentini, & E. A. Storch (eds.), The Clinician’s Guide to Tre-
atment and Management of Youth with Tourette Syndrome and Tic Disorders
(pp. 255–277).
Pluess, M. (2015). Individual differences in Environmental Sensitivity. Child deve-
lopment perspectives, 9(3), 138–143,
https://doi.org/10.1111/cdep.12120
Pluess, M., & Belsky, J. (2013). Vantage sensitivity: individual differences in respon-
se to positive experiences. Psychological bulletin, 139(4), 901–916. https://doi.
org/10.1037/a0030196
Pluess, M., & Boniwell, I. (2015). Sensory-Processing Sensitivity predicts treatment
response to a school-based depression prevention program: Evidence of Van-
tage Sensitivity. Personality and Individual Differences, 82, 40–45, https://doi.
org/10.1016/j.paid.2015.03.011
Siegel, D.J. (2007). Mindfulness training and neural integration: Differentiation of
distinct streams of awareness and the cultivation of well-being. Social cognitive
and affective neuroscience, 2(4), 259–263.
Smith, B.W., Dalen, J., Wiggins, K., Tooley, E., Christopher, P., & Bernard, J.
(2008). Thebrief resilience scale: assessing the ability to bounce back. In-
ternational Journal of Behavioral Medicine, 15(3), 194–200, https://doi.
org/10.1080/10705500802222972.
Soons, I., Brouwers, A., & Tomic, W. (2010). An experimental study of the psycho-
logical impact of a Mindfulness-Based Stress Reduction Program on highly
sensitive persons. Europe’s Journal of Psychology, 6(4), 148–169, https://doi.
org/10.5964/ejop.v6i4.228
Takahashi, T., Kawashima, I., Nitta, Y., & Kumano, H. (2020). Dispositional Min-
dfulness Mediates the Relationship Between Sensory-Processing Sensitivity
and Trait Anxiety, Well-Being, and Psychosomatic Symptoms. Psychological
reports, 123(4), 1083–1098, https://doi.org/10.1177/0033294119841848
Tillmann, T. (2016). The Role of Sensory-Processing Sensitivity in Educational
Contexts: A validation study. [Unpublished master’s thesis. Ludwig-Maximi-
lians-Universität].
Weibel, S., Menard, O., Ionita, A., Boumendjel, M., Cabelguen, C., Kraemer, C.,
Micoulaud-Franchi, J.A., Bioulac, S., Perroud, N., Sauvaget, A., Carton, L.,
Gachet, M., & Lopez, R. (2020). Practical considerations for the evaluation and
management of Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) in adults.
L’Encephale, 46(1), 30–40, https://doi.org/10.1016/j.encep.2019.06.005
Weikart D.P. (1998). Changing early childhood development through educational
intervention. Preventive medicine, 27(2), 233–237, https://doi.org/10.1006/
pmed.1998.0280
Yano, K., & Oishi, K. (2018). The relationships among daily exercise, sensory-
processing sensitivity, and depressive tendency in Japanese university students.
Personality and Individual Differences, 127, 49–53, https://doi.org/10.1016/
j.paid.2018.01.047
