UWIKŁANI W RELACJE KORUPCYJNE: PERSPEKTYWA MŁODZIEŻY
Streszczenie
Zjawisko korupcji jest tak stare, jak ludzkość. Zmieniają się czasy, zmienia się
człowiek, zmienia się również mechanizm korupcji i jej uwarunkowania, ale sama
korupcja jest ciągle obecna w życiu różnych społeczności. Paradoksalnie liczba oraz
jakość badań i analiz nad zjawiskiem korupcji rosną, pojawiają się coraz bardziej
wyrafinowane interpretacje tego przejawu funkcjonowania człowieka, formułowane
są pomysły jej ograniczania, powoływane są instytucje do jej zwalczania, a korupcja
ciągle ma się dobrze i co więcej – coraz częściej znajduje sobie trwałe miejsce w życiu
społecznym w różnych kulturach (często jest wręcz akceptowana zgodnie z zasadą
Kalego). Możemy nawet zaryzykować twierdzenie, że czasy współczesne szczególnie
sprzyjają zjawisku korupcji. Wskazuje się tu najczęściej na takie czynniki ryzyka, jak:
wzrost znaczenia dóbr materialnych; bezwzględną rywalizację w zakresie MIEĆ a nie
BYĆ; kryzysy społecznie uznawanych wartości oraz kryzysy w wartościowaniu, jakie
przeżywa indywidualny człowiek; zaniedbania i spadek skuteczności działań wycho-
wawczych, ustępujących w konfrontacji z różnymi agresywnymi i populistycznymi
ideologiami itd.
Uczestnictwo w działaniach korupcyjnych to nie przypadek. Do korumpowania
lub bycia skorumpowanym stopniowo się „dorasta”. Proces ten zaczyna się nieste-
ty coraz wcześniej, a więc warto na niego popatrzeć w perspektywie rozwojowej.
Okresem szczególnie ważnym dla oswajania się z korupcją i budowaniem ryzyka
wchodzenia w role związane z relacją korupcyjną jest okres adolescencji – to tutaj
intensyfikuje się proces dojrzewania psychicznego, finalizuje się proces dojrzewania
psychicznego, stabilizuje proces dojrzewania duchowego (gł. poczucie sensu życia
i konstruktywny system wartości). Konieczne jest więc stawianie pytań o to, jak mło-
dzi ludzie widzą, rozumieją i opisują zjawisko korupcji.
Przygotowana przez nas książka jest efektem badań, mieszczących się w tym wła-
śnie obszarze, a skoncentrowanych na analizie obrazów osób uwikłanych w relację
korupcyjną (czyli osób skorumpowanych i osób korumpujących) oraz ich współza-
leżności z obrazem siebie i celami rozwojowymi nastolatków – bo to jest warunek
konieczny dla takiej korekty działań wychowawczych oraz budowania skutecznych
działań profilaktycznych, które zwiększą szansę na uczciwe życie.
Nasza praca zatytułowana: Uwikłani w relacje korupcyjne: perspektywa młodzieży
składa się z trzech rozdziałów. W pierwszym z nich przybliżamy Czytelnikowi isto-
tę zjawiska korupcji, omawiając definicje, formy i klasyfikacje zachowań korupcyj-
nych, etyczno-prawne aspekty zachowań korupcyjnych, społeczne aspekty zachowań
korupcyjnych oraz psychologiczne aspekty zjawiska korupcji. Aktualna wiedza na
ten temat to podstawa właściwego zrozumienia istoty prezentowanych badań oraz
możliwości ich praktycznego wykorzystania (zwłaszcza w profilowaniu działań wy-
chowawczych i profilaktycznych).
W drugim rozdziale prezentujemy pierwszą część wyników badań, a więc po
przedstawieniu istoty procedury badawczej analizujemy specyfikę obrazów siebie
oraz obrazów osoby skorumpowanej i osoby korumpującej w ogólnej populacji bada-
nej młodzieży, a także w podgrupach płciowych.
W trzecim rozdziale prezentujemy drugą część badań, w której skoncentrowa-
liśmy się na identyfikacji wewnątrzgrupowego zróżnicowania obrazów osoby sko-
rumpowanej oraz osoby korumpującej, aby następnie określić ich współzależności
z realnym obrazem siebie oraz tendencjami rozwojowymi subgrup młodzieżowych.
W Zakończeniu sygnalizujemy możliwości praktycznego wykorzystania zi-
dentyfikowanych przez nas prawidłowości – z jednej strony w kontekście czterech
poziomów analiz psychologicznych, a z drugiej w perspektywie trzech obszarów za-
stosowań w projektowaniu działań profilaktycznych
Rozdziały
-
ISTOTA ZJAWISKA KORUPCJI
-
CHARAKTERYSTYKA OBRAZU OSOBY SKORUMPOWANEJ I KORUMPUJĄCEJ U BADANEJ MŁODZIEŻY
-
ZRÓŻNICOWANIE OBRAZÓW OSÓB UWIKŁANYCH W KORUPCJĘ U BADANEJ MŁODZIEŻY
Bibliografia
Abraham, J., Suleeman, J., i Takwin, B. (2018a). The psychology of corruption: The role of the counterfeit self, entity self-theory, and outcome-based ethical mindset. Journal of Psychological and Educational Research, 26(2), 7–-32.
Abraham, J., Suleeman, J., I Takwin, B. (2018b). Psychological mechanism of corruption: A comprehensive review. Asian Journal of Scientific Research, 11, 587–-604.
Abraham, J., Takwin, B., I Suleeman, J. (2018c). Counterfeit self: A confirmatory factor analysis among Indonesians. Kasetsart Journal of Social Sciences, 39 (3), 518–-525.
Agbo, A. A., i Iwundu, E. I. (2016). Corruption as a propensity: Personality and motivational determinants among Nigerians. The Journal of Psychology, 150(4), 502–526. https://doi.org/10.1080/00223980.2015.1107523
Aguilera, R. V., i Vadera, A. K. (2005). A multi-level theory of organizational deviance: Corruption and corporate governance in a comparative perspective. Referat wygłoszony podczas dorocznego spotkania ASA (American Sociological Association), Filadelfia, USA.
Alalehto, T., i Azarian, R. (2018). When white collar criminals turn to fatal violence: The impact of narcissism and psychopathy. Journal of Investigative Psychology & Offender Profiling, 15(2), 215– 226. https://doi.org/10.1002/jip.1503
Ariyabuddhiphongs, V. i Hongladarom, C. (2014). Bribe taking acceptability and bribe payment among Thai organizational employees: The mediating effect of reciprocity obligation. International Perspectives in Psychology: Research, Practice, Consultation, 3(3), 184–196. https://doi.org/10.1037/ipp0000018
Aronson, E., Wilson, T. D., i Akert, R. M. (1997). Psychologia społeczna. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S- ka.
Bai, B., Liu, X., i Kou Y. (2014). Belief in a just world lowers perceived intention of corruption: The mediating role of perceived punishment. PLoS ONE, 9(5), e97075. doi:10.1371/journal.pone.0097075
Bannenberg, B. (2002). Korruption in Deutschland und ihre strafrechtliche Kontrolle. Eine kriminologisch-strafrechtliche Analyse. Habilitationsschrift. BKA-Reihe Polizei + Forschung, 18.
Bannenberg, B. (2003). Korruption in Deutschland und ihre strafrechtliche Kontrolle. W: Auf dem Weg zur “„Bananenrepublik”? Korruption und Korruptionsbekämpfung in den Kommunen. Dokumentation der Tagung am 22. Februar 2003 in Würzburg (s. 2–-13). München: Petra Kelly Stiftung.
Bannenberg, B. (2004). Korruptionsprävention. W: H. Schöch i J.-M. Jehle (red.), Angewandte Kriminologie zwischen Freiheit und Sicherheit. Neue Kriminologische Schriftenreihe (s. 283–-297). Mönchengladbach: Forum Verlag Godesberg GmbH.
Barnett, C. (2000). Measurement of White-Collar Crime Using Uniform Crime Reporting (UCR) Data. Strona internetowa: http://www.fbi.gov/about-us/cjis/ucr/nibrs/nibrs_wcc.pdf
Barrett, J. L. (1997). Strategie und Technologie. Erfahrungen US-amerikanischer Strafverfolgungsbehörden bei Bekämpfung der organisierten Kriminalität. Organisierte Kriminalität. BKA-Forschungsreihe, 43, 189–207.
Barros, L., Goldszmidt, R., i Pereira, C. (2020). Why do voters choose corrupt candidates? The role of ideology on cognitive mechanisms. International Journal of Public Opinion Research, 32(4), 676–692. https://doi.org/10.1093/ijpor/edz041
Bąk, M., Kulawczuk, P., i Szcześniak, A. (2001). Strategia polskiego biznesu wobec korupcji. Warszawa: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym Krajowej Izby Gospodarczej.
Bednarz, A., Bednarz, P., i Szylar, K. (2008). Koszty korupcji. W: M. Bąk i P. Kulawczuk (red.), Polscy przedsiębiorcy przeciw korupcji. Mechanizmy antykorupcyjne w praktyce przedsiębiorstw (s. 37–-73). Warszawa: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym.
Belle, N., i Cantarelli, P. (2017). What causes unethical behavior? A meta-analysis to set an agenda for public administration research. Public Administration Review, 77(3), 327–339. https://doi.org/10.1111/puar.12714
Berne, E. (2007). W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bertók, J. (2001). Promowanie postawy etycznej w służbie publicznej – doświadczenia państw OECD. Służba Cywilna, 2 (wiosna–-lato), 51–-78.
Boguszewski, R. (2017a). Społeczne oceny wymiaru sprawiedliwości. Komunikat z badań, 31. Warszawa: Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej.
Boguszewski, R. (2017b). Korupcyjne doświadczenia Polaków. Komunikat z badań, 72. Warszawa: Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej.
Brzezińska, A. (1973). Struktura obrazu własnej osoby i jego wpływ na zachowanie. Kwartalnik Pedagogiczny, 3, 87–-97.
Burdea, V. (2013). Research note on an experimental approach to the intrinsic motivations of corruption. The Journal of Philosophical Economics, 7(1).
Carrasco, D., Banerjee, R., Treviño, E., i Villalobos, C. (2020). Civic knowledge and open classroom discussion: Explaining tolerance of corruption among 8th-grade students in Latin America. Educational Psychology, 40(2), 186–-206. DOI: 10.1080/01443410.2019.1699907
Chrustowski, T. (1985). Prawne, kryminologiczne aspekty łapówkarstwa. Warszawa: Wydawnictwa Prawnicze.
Cialdini, R. (2000). Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Cichocki, S. (2012). Korupcja jako problem ekonomiczny. W: Mapa korupcji. Stan przestępczości korupcyjnej w Polsce w 2011 r. (s. 15–-20). Warszawa: Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji w Legionowie.
Ciziceno, M., i Travaglino, G. A. (2019). Perceived corruption and individuals’ life satisfaction: The mediating role of institutional trust. Social Indicators Research: An International and Interdisciplinary Journal for Quality-of-Life Measurement, 141(2), 685–-701. https://doi.org/10.1007/s11205-018-1850-2
Cohen, T. R., Wolf, S. T., Panter, A. T., i Insko, C. A. (2011). Introducing the GASP scale: A new measure of guilt and shame proneness. Journal of Personality and Social Psychology, 100(5), 947–966. https://doi.org/10.1037/a0022641
Corruption Perceptions Index 2011. (2011). Strona internetowa: https://images.transparencycdn.org/images/2011_CPI_EN_200407_133824.pdf
Corruption. Report. (2014). Special Eurobarometer, 397. Strona internetowa: http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb_special_399_380_en.htm
Cybulska, A. (2012). Polacy o nepotyzmie w życiu publicznym. Komunikat z badań, 124. Warszawa: Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej.
Cybulska, A., i Pankowski, K. (2001). Różne barwy korupcji w Polsce. Komunikat z badań, 72. Warszawa: Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej.
Czerniec, I. (2011). Postawy wobec korupcji jako czynnik ryzyka zaburzeń zachowania młodzieży. W: Z. B. Gaś (red.), Profesjonalna profilaktyka w szkole: nowe wyzwania (s. 193–-202). Lublin: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Innowacji w Lublinie.
Dincer, O. C., i Fredriksson, P. G. (2018). Corruption and environmental regulatory policy in the United States: Does trust matter? Resource and Energy Economics, 54(C), 212–-225. https://doi.org/10.1016/j.reseneeco.2018.10.001
Dobrowolski, Z. (2001). Korupcja w życiu publicznym: międzynarodowe doświadczenia w zwalczaniu korupcji, korupcja w Polsce. Zielona Góra: Organon.
Dobrowolski, Z. (2005). Korupcja w państwie: przyczyny, skutki, kierunki przeciwdziałania. Sulechów: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa.
Drwal, R. Ł. (1995). Adaptacja kwestionariuszy osobowości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Duffield, G., i Grabosky, P. (2001). The Psychology of Fraud. Trends and Issues in Crime and Criminal Justice, 199. Strona internetowa: http://www.aic.gov.au/documents/8/2/D/%7B82DFF3FE-8766-4087-A91B-688EDC200A3C%7Dti199.pdf
Durlik, A. i Jaworski, P. (2008). Zagrożenia korupcyjne w przedsiębiorstwach w świetle przepisów prawa oraz istniejącej polityki walki z korupcją. W: M. Bąk, i P. Kulawczuk (red.), Polscy przedsiębiorcy przeciw korupcji. Mechanizmy antykorupcyjne w praktyce przedsiębiorstw (s. 9–-28). Warszawa: Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym.
Dylus, A., (2002). Erozja standardów etycznych w biznesie. W: J. Mariański (red.), Kondycja moralna społeczeństwa polskiego (s. 271–-304). Kraków: Wydawnictwo WAM i Komitet Socjologii PAN.
Dylus, A. (1992). Korupcja w aspekcie etyczno-społecznym. W: A. Marcol (oprac.), Korupcja: problem społeczno-moralny: praca zbiorowa (s. 77–-116). Opole: Wydawnictwo św. Krzyża.
Dyoniziak, R., i Słaboń, A. (1997). Patologia życia gospodarczego. Aspekty socjologiczne. Kraków: Akademia Ekonomiczna w Krakowie.
Działoszyński, M., i Wójcik, J. (2009). Zapobieganie i zwalczanie przestępczości w Policji na przykładzie działalności Biura Spraw Wewnętrznych Komendy Głównej Policji. W: L. Paprzycki, i Z. Rau (red.), Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu. Nowoczesne technologie i praca operacyjna (s. 304–-329). Warszawa: Oficyna a Wolters Kluwer business.
Elbahnasawy, N. G., i Revier, Ch. F. (2012). The determinants of corruption: Cross-country-panel-data analysis. The Developing Economies, 50(4), 311–-33. https://doi.org/10.1111/j.1746-1049.2012.00177.x
Фан, И. Б. (2014). Политико-психологические аспекты воспроизводства коррупции, Научный ежегодник Института философии и права Уральского отделения Российской академии наук, 14(4), 91–-106.
Fein, E. (2017). Cognition, cultural practices, and the working of political institutions: An adult developmental perspective on corruption in Russian history. Behavioral Development Bulletin, 22(2), 279–-297. http://dx.doi.org/10.1037/bdb0000034
Fein, E., i Weibler, J. (2014a). Review and shortcomings of literature on corruption in organizations in offering a multi-faceted and integrative understanding of the phenomenon. Behavioral Development Bulletin, 19(3), 67–-77.
Fein, E., i Weibler, J. (2014b). Cognitive basis for corruption and attitudes towards corruption in organizations viewed from a structuralist adult developmental meta-perspective. Behavioral Development Bulletin, 19(3), 78–-94.
Finn, D. K. (2014). Confronting ubiquitous corruption. W: R. Ammicht Quinn, L. S. Cahill, I L. C. Susin (red.), Corruption (s. 21–-30). London: SCM Press.
Gaś, Z. B. (1995). Pomoc psychologiczna młodzieży. Warszawa: WSiP.
Gaś, Z. B. (2001). Doskonalący się nauczyciel: Psychologiczna analiza rozwoju profesjonalnego nauczycieli. Lublin: Wydawnictwo Naukowe UMCS.
Gaś, Z., B. (2006). Profilaktyka w szkole. Warszawa: WSiP.
Gaś, Z., B. (red.)., (2008). Effectiveness of institutional forms of helping the uouth threatened by social exclusion. Lublin: Publishing Hous of the YHCF.
Gaś, Z. B. (2013). Profilowanie psychologiczne uczniów jako warunek skutecznych oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych. Lublin: Wydawnictwo Naukowe Innovatio Press.
Gaś, Z., B., (red.)., (2016). Nowe wyzwania profilaktyki. Lublin: Wydawnictwo Naukowe Innovatio Press.
Gaś, Z. B. (2017). Profilaktyka szkolna wobec wyzwań współczesności – koncepcje, badania, propozycje rozwiązań. Lublin: Wydawnictwo Naukowe Innovatio Press.
Gaś, Z. B., (red.)., (2018). Psychoprofilaktyka w świecie zagubionych wartości. Lublin: Wydawnictwo Naukowe Innovatio Press.
Gaś, Z. B., i Poleszak, W. (2017). Opracowujemy i ewaluujemy program wychowawczo-profilaktyczny szkoły. Warszawa: Ośrodek Rozwoju Edukacji Ministerstwa Edukacji Narodowej.
Gelbrich, K., Stedham, Y., i Gäthke, D. (2016). Cultural discrepancy and national corruption: Investigating the Difference between cultural values and practices and its relationship to corrupt behavior. Business Ethics Quarterly, 26(2), 201–-225. doi:10.1017/beq.2016.29
Gerlach, P., Teodorescu, K., i Hertwig, R. (2019). The truth about lies: A meta-analysis on dishonest behavior. Psychological Bulletin, 145(1), 1–44. https://doi.org/10.1037/bul0000174
Gifford, F. E. i Reisig, M. D. (2019). A multidimensional model of legal cynicism. Law and Human Behavior, 43(4), 383–396. https://doi.org/10.1037/lhb0000330
Gorsira, M., Denkers, A., i Huisman, W. (2018). Both sides of the coin: Motives for corruption among public officials and business employees. Journal of Business Ethics, 151(1), 179–194. https://doi.org/10.1007/s10551-016-3219-2.
Gough, H. G., i Heilbrun, A. B. (1983). The Adjective Check List. Manual. 1983 Edition. Mountain View, CA: CPP, INC.
Gough, H. G., i Heilbrun, A. B. (2012). Lista Pprzymiotnikowa ACL. Rok wydania 1983. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Górniok, O. (1994). Przestępczość gospodarcza i jej zwalczanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Górniok, O. (2000). Pojęcie korupcji. W: Zagrożenie korupcją w świetle badań kontrolnych Najwyższej Izby Kontroli (s. 5–-14). Warszawa: Departament Strategii Kontrolnej NIK.
Grosse, T. G. (2000). Działania anty-korupcyjne w państwach członkowskich OECD. Strona internetowa: http://www.batory.org.pl/ftp/program/przeciw-korupcji/pk0001.pdf
Grzelak, A., i Jasiński, F. (2004). Unia Europejska wobec korupcji. Przegląd najnowszych rozwiązań. Służba Cywilna, 8 (wiosna–-lato), 99–-112.
Gu, Z., Liu, L., Tan, X., Liang, Y., Dang, J., Wei, C., Ren, D., Su, Q., i Wang, G. (2020). Does power corrupt? The moderating effect of status. International Journal of Psychology, 55(4), 499–-508. https://doi.org/10.1002/ijop.12629
Guriievska, V. N. (2014). Corruption as a psychological phenomenon in public administration in Ukraine. European Science Review, (7–-8), 69–-71.
Hechanova, M. R. M., i Manaois, J. O. (2020). Blowing the whistle on workplace corruption: The role of ethical leadership. International Journal of Law and Management, 62(3), 277–-294. https://doi.org/10.1108/IJLMA-02-2019-0038
Hecker, A., Füss, R., i Cundel, S. (2008). Charakteristik wirtschaftskrimineller Delikte. Zeitschrift Führung und Organisation: ZfO, 77(3), 143–-149.
Heywood, P., i Meyer-Sahling, J. H. (2008). Występowanie stref korupcji w zarządzaniu polską administracją rządową. Warszawa: Sprawne Państwo, Program Ernst & Young.
Hołyst, B. (2007a). Socjologia kryminalistyczna. (1). Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis.
Hołyst, B. (2007b). Socjologia kryminalistyczna. (2). Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis.
Hołyst, B. (2009a). Kryminologia. Warszawa: LexisNexis.
Hołyst, B. (2009b). Psychologia kryminalistyczna. Warszawa: LexisNexis.
Hołyst, B. (2010). Kryminalistyka. Warszawa: LexisNexis.
Hołyst, B. (2013). Problematyka relacji interpersonalnych w działaniach korupcyjnych. W: Europa bez korupcji. III Międzynarodowa Konferencja Antykorupcyjna. Materiały pokonferencyjne (s. 23–-38). Warszawa: Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji.
Huang, Z. W., Liu, L., Zheng, W. W., Tan, X. Y., i Zhao, X. (2015). Walking the straight and narrow: The moderating effect of evaluation apprehension on the relationship between collectivism and corruption. PLoS ONE, 10(3), e0123859. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0123859
Illuminations: The Fraud Triangle and What You Can Do About It. (2009). The Certified Accountant Magazine, 37, 68–-69. Strona internetowa: http://www.lacpa.org.lb/Includes/Images/Docs/TC/TC363.pdf
IX Światowe badanie nadużyć gospodarczych. Ryzyko nadużyć gospodarczych na rynkach wschodzących. (2006). Warszawa: Ernst & Young.
Iyer, N., i Samociuk, M. (2007). Defraudacja i korupcja. Zapobieganie i wykrywanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jagnieża, A. (2002). Korupcja jako zagrożenie dla obszaru obronności państwa. W: A. Kojder, i A. Sadowski (red.), Klimaty korupcji (s. 15–-26). Warszawa: Centrum im. Adama Smitha & Wydawnictwo Naukowe Semper.
Jak walczyć z korupcją? Zasady tworzenia i wdrażania strategii antykorupcyjnej dla Polski. (2010). Warszawa: Program Przeciw Korupcji Fundacji im. S. Batorego.
Jancsics, D. (2014). Interdisciplinary perspectives on corruption. Sociology Compass, 8(4), 358–-372. https://doi.org/10.1111/soc4.12146
Jarosz, M. (2004). Władza, przywileje, korupcja. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jasiecki, K. (2003). Korupcja na wysokich szczeblach władzy jako wyróżnik transformacji ustrojowej w Polsce. Strona internetowa: http://www.batory.org.pl/ftp/program/przeciw-korupcji/publikacje/inne_publikacje/jasiecki.pdf
Jasińska, M., i Kurpisz, K. (2001). Analiza wybranych przepisów prawnych sprzyjających funkcjonowaniu korupcji. Warszawa: Stowarzyszenie Stop Korupcji.
Jasiński, W. i Drozdowski, D. (2006). Zwalczanie korupcji w Polsce (wybrane zagadnienia). W: H.-M. Arndt, i D. Miebach (red.), Europa bez korupcji. Studium przypadków. Kazusy polsko-niemiecko-belgijskie. Podręcznik dobrych praktyk (s. 13–-55). Warszawa: Apla Sp.j. Oficyna poligraficzna.
Julián, M., i Bonavia, T. (2020). Psychological variables related to corruption: A systematic review. Anales de Psicología/Annals of Psychology, 36(2), 330–339. https://doi.org/10.6018/analesps.389371
Jordan, J., Mullen, E., i Murnighan, J. K. (2011). Striving for the moral self: The effects of recalling past moral actions on future moral behavior. Personality and Social Psychology Bulletin, 37 (5), 701–-713.
Juros, A., i Oleś, P. (1993). Struktura czynnikowa i skupieniowa Testu Pprzymiotnikowego ACL H. G. Gougha i A. B. Heilbruna (Przydatność dla diagnostyki psychologicznej). W: J. Brzeziński, i E. Hornowska (red.), Z psychometrycznych problemów diagnostyki psychologicznej (s. 171–-201). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kamiński, A. Z. (1997). Korupcja jako symptom instytucjonalnej niewydolności państwa i zagrożenie dla rozwoju polityczno-gospodarczego Polski. Zeszyty Centrum im. Adama Smitha, 29, 3–-32.
Kamiński, A. Z., i Kamiński, B. (2004). Korupcja rządów: państwa pokomunistyczne wobec globalizacji. Warszawa: PAN.
Khajiyeva, M. S. (2021). Corruption and its influence on the society. Journal of Contemporary Issues in Business and Government, 27(1), 219–-224.
Köbis, N. C., van Prooijen, J.-W., Righetti, F., i Van Lange, P. A. M. (2015). Who doesn’t? – the impact of descriptive norms on corruption. PLoS ONE, 10(6), e0131830. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0131830
Kojder, A. (2002). Strategie przeciwdziałania korupcji – doświadczenia polskie. W: A. Kojder, i A. Sadowski (red.), Klimaty korupcji (s. 47–-70). Warszawa: Centrum im. Adama Smitha & Wydawnictwo Naukowe Semper.
Kopińska, G. (2004). Korupcja, jej zakres i metody ograniczania. W: Ściągawka dla lidera Lokalnej Grupy Obywatelskiej (s. 13–-25). Strona internetowa: http://www.batory.org.pl/doc/sciagawka.pdf
Korupcja w Polsce – próba analizy zjawiska. Raport Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. (2004). Zaczerpnięte 30 stycznia 2007. Strona internetowa: http://www.abw.gov.pl
Korupcja w Polsce. (2015). K.060/15. Warszawa: TNS Polska.
Korupcja w Polsce: Przegląd obszarów priorytetowych i propozycji przeciwdziałania zjawisku. Raport Banku Światowego. (1999). Warszawa: Biuro Banku Światowego w Polsce.
Korupcja: zmiana w latach 2005–-2007. (2007). Omnimas, K.057/07. Warszawa: TNS OBOP.
Koryś, P., i Tymiński, M. (2016). The unwanted legacy. In search of historical roots of corruption in Poland. Sociologija, 58(2), 203–-219. https://doi.org/10.2298/SOC1602203K
Kosewski, M. (2007). Układy: dlaczego porządni ludzie czasem kradną, a złodzieje ujmują się honorem. Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania „Vizja Press”.
Kosewski, M. (2008). Wartości, godność i władza: dlaczego porządni ludzie czasem kradną, a złodzieje ujmują się honorem. Warszawa: Vizja Press&IT.
Kosewski, M. (2011). Psychologiczno-społeczne podłoże urzędniczej korupcji. W: I. Międzynarodowa konferencja antykorupcyjna. Materiały pokonferencyjne (s. 109–-128). Warszawa: Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji w Legionowie.
Kostadinova, T., i Kmetty, Z. (2019). Corruption and political participation in Hungary: Testing models of civic engagement. East European Politics and Societies, 33(3), 555–578. https://doi.org/10.1177/0888325418800556
Kubiak, A. (2001). Korupcja w doświadczeniu codziennym. Raport z badań. Strona internetowa: http://www.batory.org.pl/publikacje/artykuly_17/przeciw_korupcji_1
Kubiak, A. (2003). Łapownictwo w świadomości i doświadczeniu potocznym Polaków. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kubiak, A., i Lutyński, J. (1990). Łapownictwo w społecznej świadomości. Wstępne ustalenia badawcze. W: Studia z metodologii socjologicznych badań nad współczesnością. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, 20, 153–-167.
Kulesza, R. (1994). Zjawisko korupcji w Atenach V–-IV wieku p.n.e. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Kurczewski, J., i Łaciak, B. (red.). (2000). Korupcja w życiu społecznym. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
Kwon, l. (2014). Motivation, discretion, and corruption. Journal of Public Administration Research and Theory, 24(3), 765–794. https://doi.org/10.1093/jopart/mus062
Lang, K. (1993). Korruption – Pestilenz unserer Tage. Eine nachdenkliche Betrachtung. Kriminalistik, 6, 363-366.
Lee, A.-R., i Chávez, K. (2020). Are women more averse to corruption than men? The case of South Korea. Social Science Quarterly, 101(2), 473–-489. https://doi.org/10.1111/ssqu.12768
Lee, W., i Guven, C. (2013). Engaging in corruption: The influence of cultural values and contagion effects at the microlevel. Journal of Economic Psychology, 39(C), 287–-300. https://doi.org/10.1016/j.joep.2013.09.006
Li, Q., i An, L. (2020). Corruption takes away happiness: Evidence from a cross-national study. Journal of Happiness Studies, 21, 485–504. https://doi.org/10.1007/s10902-019-00092-z
Li, X., Dang, J., Liu, L., Liang, Y., Wei, C., i Gu, Z. (2021). Are greedy individuals more corrupt? Current Psychology. https://doi.org/10.1007/s12144-021-01415-1
Liang, Y., Liu, L., Tan, X., Dang, J., Li, Ch., i Gu, Z. (2020).The moderating effect of general system justification on the relationship between unethical behavior and self-esteem. Self and Identity, 19(2), 140–-163. DOI: 10.1080/15298868.2018.1541328
Liebel, H. J. (2002). Täter-Opfer-Interaktion bei Kapitalanlagebetrug – Replikationsstudie 2000. Polizei + Forschung, 15.
Makowski, G. (2010). Socjologiczna analiza funkcjonowania centralnych organów antykorupcyjnych. Międzynarodowa perspektywa i polskie doświadczenia. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
Makowski, G. (2012). Społeczny wymiar korupcji. W: Mapa korupcji. Stan przestępczości korupcyjnej w Polsce w 2011 r. (s. 7–-14). Warszawa: Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji w Legionowie.
Manara, M. U., van Gils, S., Nübold, A., i Zijlstra, F. R. H. (2020). Corruption, fast or slow? Ethical leadership interacts with machiavellianism to influence intuitive thinking and corruption. Frontiers in Psychology, 11, 578419. doi: 10.3389/fpsyg.2020.578419
Manow, P. (2005). Politische Korruption und politischer Wettbewerb: Probleme der quantitativen Analyse. W: U. von Alemann (red.), Dimensionen politischer Korruption. Beiträge zum Stand der internationalen Forschung (s. 249–-266). Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften.
Manz, C. C., Joshi, M., i Anand, V. (2017). The role of values and emotions in newcomers' socialization into organizational corruption. Proceedings, 2005, J1–J6, https://doi.org/10.5465/ambpp.2005.18783528
Mapa korupcji. Stan korupcji w Polsce na podstawie danych statystycznych przekazanych przez służby i organy państwowe za lata 2004–-2009. (2010). Warszawa: Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji w Legionowie.
Mapa korupcji. Stan przestępczości korupcyjnej w Polsce w 2011 r. (2012). Warszawa: Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji w Legionowie.
Marcol, A. (1992). Korupcja w aspekcie antropologiczno-teologicznym. W: A. Marcol (oprac.), Korupcja: problem społeczno-moralny: praca zbiorowa (s. 163–-179). Opole: Wydawnictwo Świętego. Krzyża.
Mariański, J. (1992). Korupcja jako problem społeczny w Polsce. W: A. Marcol (oprac.), Korupcja: problem społeczno-moralny: praca zbiorowa (s. 9–-58). Opole: Wydawnictwo Świętego. Krzyża.
Marody, M. (1997). Kulturowe aspekty zmiany systemowej. Acta Collegium Invisibile, 2, 31–-44.
Marquette, H., i Peiffer, C. (2019). Thinking politically about corruption as problem ‐solving: A reply to Persson, Rothstein, and Teorell. Governance, 32(4), 811–820. https://doi.org/10.1111/gove.12444
Márquez, M. A., Salinas‐ Jiménez, J., i del Mar Salinas‐ Jiménez, M. (2011). Exploring differences in corruption: The role of neighboring countries. Journal of Economic Policy Reform, 14(1), 11–-19. DOI: 10.1080/17487870.2011.534287.
Martowska, K. (2012). Lista Pprzymiotnikowa ACL. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
McNally, D. (2016). Norms, corruption, and voting for Berlusconi. Politics and Policy, 44(5), 976–-1008. https://doi.org/10.1111/polp.12173
Mead, N. L., Baumeister, R. F., Stuppy, A., i Vohs, K. D. (2018). Power increases the socially toxic component of narcissism among individuals with high baseline testosterone. Journal of Experimental Psychology: General, 147(4), 591–596. https://doi.org/10.1037/xge0000427
Миненок, М. Г. (2014). Социально-Психологические аспекты коррупции. Вестник Балтийского федерального университета им. И. Канта, 9(С), 27–-34.
Mitra, A., i Shahriar, Q. (2020). Why is dishonesty difficult to mitigate? The interaction between descriptive norm and monetary incentive. Journal of Economic Psychology, 80, 102292. https://doi.org/10.1016/j.joep.2020.102292
Modesto, J. G., Keller, V. N., Saraiva, R. B., i Pilati, R. (2020). Belief in a corrupt world: A cross-cultural mediation model of beliefs about justice, punishment, and corruption. Personality and Individual Differences, 164, 110127. https://doi.org/10.1016/j.paid.2020.110127
Moore, C. (2015). Moral disengagement. Current Opinion in Psychology, 6, 199–-204.
Mulder, L. B., i van Dijk, E. (2020). Moral rationalization contributes more strongly to escalation of unethical behavior among low moral identifiers than among high moral identifiers. Frontiers in Psychology, 10, 2912. doi: 10.3389/fpsyg.2019.02912
Mungiu-Pippidi, A. (2016). For a new generation of objective indicators in governance and corruption studies. European Journal on Criminal Policy and Research 22, 363–367. https://doi.org/10.1007/s10610-016-9322-1
Muratori, P., Paciello, M.,Buonanno, C., Milone, A., Ruglioni, L., Lochman, J. E., i Masi, G. (2017). Moral disengagement and callous-unemotional traits: A longitudinal study of Italian adolescents with a disruptive behavior disorder. Criminal Behaviour and Mental Health,27 (5), 514–-524.
Nezlek, J. B., Newman, D.B., Schütz, A., Baumeister, R. F., Schug, J., Joshanloo, M., Lopes, P. N., Alt, N. P., Cypryańska, M., Depietri, M., Gorbaniuk, O., Huguet, P., Kafetsios, K., Koydemir, S., Kuppens, P., Park, S., San Martin, A., Schaafsma, J., Simunovic, D., i Yokota, K. (2019). An international survey of perceptions of the 2014 FIFA World Cup: National levels of corruption as a context for perceptions of institutional corruption. PLoS ONE 14(9), e0222492. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0222492
Nichols, P. M., Dowden, P. E. (2019). Maximizing stakeholder trust as a tool for controlling corruption. Crime, Law and Social Change, 71, 171–195 https://doi.org/10.1007/s10611-017-9767-2
Nowakowski, K. (1996). Korupcja jako problem teoretyczny i społeczno-ekonomiczny. Ruch pPrawniczy, eEkonomiczny i sSocjologiczny: poświęcony nauce i życiu prawnemu i gospodarczemu Rzeczypospolitej Polskiej, 2, 77–-94.
Obszary przestępczości korupcyjnej w Polsce w latach 2018–2019. (2020). Strona internetowa: https://cba.gov.pl/pl/antykorupc/publikacje/publikacje-w-jezyku-po/4387,Obszary-przestepczosci-korupcyjnej-w-Polsce-w-latach-20182019.html
Ogungbamila, B., i Ojogo, B. F. (2020). Perceived organizational injustice and corrupt tendencies in public sector employees: Mediating role of life satisfaction. Romanian Journal of Applied Psychology, 22(2), 42–-50. DOI: 10.24913/rjap.22.2.03
Oliveros, V., i Gingerich, D. W. (2020). Lying about corruption in surveys: Evidence from a joint response model. International Journal of Public Opinion Research, 32(2), 384–395. https://doi.org/10.1093/ijpor/edz019
Omyła-Rudzka, M. (2013). Stosunek do łapownictwa i doświadczenia z nim związane. Komunikat z badań, 109. Warszawa: Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej.
Palka, P. i Reut, M. (1999). Korupcja w nowym Kodeksie Kkarnym. Kraków: Zakamycze.
Pázmándy, M. (2010). Socio-economic influences on corruption perception – empirical evidence from 27 European countries. Hamburg Review of Social Sciences, 5, 52–-80.
Pena López, J. A., i Sánchez Santos, J. M. (2014). Does corruption have social roots? The role of culture and social capital. Journal of Business Ethics, 122, 697–708. https://doi.org/10.1007/s10551-013-1789-9
Pilecka, B. (1994). Test Pprzymiotnikowy ACL-37 jako technika badania osobowości. W: Z. B. Gaś (red.), Kierunki działań profilaktycznych (s. 37–-65). Lublin: Fundacja „Masz Szansę”.
Płoskonka, J. (2003). Korupcja – zagrożenia i metody jej zwalczania. Empiryczne badania nad poziomem korupcji. Służba Cywilna, 6 (wiosna – lato), 109–-134.
Pope, J. (2000). Rzetelność życia publicznego: metody zapobiegania korupcji. Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
Poradnik antykorupcyjny dla urzędników. (2010). Warszawa: Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji w Legionowie.
Porzak, R. (1999). Wykorzystanie tTestu przymiotnikowego ACL-37 do badania obrazu „szkoły” i „ucznia”. W: Z. B. Gaś (red.), Szkoła i nauczyciel w percepcji uczniów (s. 49–-70). Warszawa: IBE.
gaśPospiszyl, K. (2000). Psychopatia. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
Poznaniak, W. (2000). Teorie uczenia się społecznego jako model normalnego i zaburzonego funkcjonowania jednostki i grupy. W: H. Sęk (red.), Społeczna psychologia kliniczna (s. 70–-98). Warszawa: PWN SA.
Program monitoringu Aakcesji do Unii Europejskiej (UE). Korupcja i polityka antykorupcyjna. (2002). Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego.
Przewidywane zagrożenia korupcyjne w Polsce. (2013). Warszawa: Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji w Legionowie.
Radochoński, M. (2000). Osobowość antyspołeczna. Geneza, rozwój i obraz kliniczny. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Ramamoorti, S. (2008). The psychology and sociology of fraud: Integrating the behavioral sciences component into fraud and forensic accounting curricula. Issues in Accounting Education, 23(4), 521–533. https://doi.org/10.2308/iace.2008.23.4.521
Randsley de Moura, G., i Abrams, D. (2013). Bribery, blackmail, and the double standard for leader transgressions. Group Dynamics: Theory, Research, and Practice, 17(1), 43–52. https://doi.org/10.1037/a0031287
Rau, Z. (2002). Przestępczość zorganizowana w Polsce i jej zwalczanie. Kraków: Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE.
Report from the Commission to the Council and the European Parliament: EU Anti-Corruption Report. (2014). Strona internetowa: http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/what-we-do/policies/organized-crime-and-human-trafficking/corruption/anti-corruption-report/index_en.htm
Rivas, M. F. (2013). An experiment on corruption and gender. Bulletin of Economic Research, 65(1), 10–-42. http://dx.doi.org/10.1111/j.1467-8586.2012.00450.x
Rose, J. (2018). The meaning of corruption: Testing the coherence and adequacy of corruption definitions. Public Integrity, 20(3), 220–-233. https://doi.org/10.1080/10999922.2017.1397999
Rose-Ackerman, S. (2001). Korupcja i rządy: przyczyny, skutki i drogi reform. Warszawa: Fundacja im. Stefana Batorego.
Rosenblatt, V. (2012). Hierarchies, power inequalities, and organizational corruption. Journal of Business Ethics, 111(2), 237–251. https://doi.org/10.1007/s10551-012-1204-y
Rothstein, B. (2013). Corruption and social trust: Why the fish rots from the head down. Social Research, 80(4), 1009–-1032.
Russo, G. A., Azzi, R. G., Lima, J. E., Jr., i Corrêa, W. G. (2021). Agreeing with moral disengagement statements: An experimental study with young adults. Estudos de Psicologia (Campinas), 38, e180041. https//doi.org/10.1590/1982-0275202138e180041
Rutkiewicz, M. (2004). Regulacje prawne dotyczące przeciwdziałania korupcji – prezentacja obowiązującego prawa polskiego. W: Ściągawka dla lidera Lokalnej Grupy Obywatelskiej (s. 29–-48). Strona internetowa: http://www.batory.org.pl/doc/sciagawka.pdf
Rybicki, Z. (red.). (1980). Mała Eencyklopedia Pprawa. Warszawa: PWN.
Schaefer, H.Ch. (1997). Organisierte Kriminalität aus der Sicht der Justiz. Organisierte Kriminalität. BKA-Forschungsreihe, 43, 107–-127.
Schmidt, F. L., i Collins, J. M. (2006). Personality, integrity, and white collar crime: A construct validity study. Personnel Psychology, 46(2), 295–-311. https://doi.org/10.1111/j.1744-6570.1993.tb00875.x
Schäfer, A. (2010). Die Unehrlichkeit ehrlicher Leute. Psychologie Heute, 2, 36–-40.
Scholl, W., i Schermuly, C.C. (2020). The impact of culture on corruption, gross domestic product, and human development. Journal of Business Ethics, 162(1), 171–-189. https://doi.org/10.1007/s10551-018-3977-0
Schönherr, R. (1985). Vorteilsgewährung und Bestechung als Wirtschaftsstraftaten. Eine Untersuchung über die Zuweisung dieser Delikte zur Wirtschaftskriminalität durch die Staatsanwaltschaften. Kriminologische Forschungsberichte aus dem Max-Planck-Institut für ausländisches und internationales Strafrecht, 23.
Schulze, G. G., i Frank, B. (2003). Deterrence versus intrinsic motivation: Experimental evidence on the determinants of corruptibility. Economics of Governance, 4(2), 143–-160. https://doi.org/10.1007/s101010200059
Serious Fraud in Australia and New Zealand. (2003). Research and public policy series, 48. Strona internetowa: http://www.aic.gov.au/documents/3/5/F/%7B35F4BC09-08AC-46D5-AD96-C85D7DA923E7%7DRPP48.pdf
Siek, S. (1983). Wybrane metody badania potrzeb psychicznych. W: S. Siek (red.), Wybrane metody badania osobowości (s. 167–-208). Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej.
Siemaszko, A., Gruszczyńska, B., Marczewski, M., i Ostaszewski, P. (2012). Społeczna percepcja zagrożeń korupcyjnych w Polsce. W: J. Kosiński, K. Krak, A. Koman (red.), Korupcja i antykorupcja. Wybrane zagadnienia. Część III (s. 13–-42). Warszawa: Centralne Biuro Antykorupcyjne.
Smith, R. G. (2010). Understanding the drivers of fraud and the motivations of offenders. Referat wygłoszony podczas 11th Annual Fraud Summit, Sydney, Australia.
Sobhani, M., i Bechara, A. (2011). A somatic marker perspective of immoral and corrupt behavior. Social Neuroscience, 6(5–-6), 640–652. https://doi.org/10.1080/17470919.2011.605592
Stensöta, H., Wängnerud, L., i Svensson, R. (2015). Gender and corruption: The mediating power of institutional logics. Governance: An International Journal of Policy, Administration, and Institutions, 28(4), 475–-496. doi:10.1111/gove.12120
Suchanek, P., i Marchliński, P. (2009). Rzeczywisty obraz zagrożeń bezpieczeństwa i porządku publicznego a zasoby informacji posiadane przez podmioty odpowiedzialne za zapobieganie i zwalczanie przestępczości. W: L. Paprzycki, i Z. Rau (red.), Praktyczne elementy zwalczania przestępczości zorganizowanej i terroryzmu. Nowoczesne technologie i praca operacyjna (s. 867–-884). Warszawa: Oficyna a Wolters Kluwer business.
Surkont, M. (1999). Łapownictwo. Sopot: Wydawnictwo Prawnicze LEX.
Szarek-Mason, P. (2011). The European Union policy against corruption in the light of international developments. W: C. Eckes i T. Konstadinides (red.), Crime within the Area of Freedom, Security and Justice: A European Public Order (s. 43–-75). New York: Cambridge University Press.
Tan, X., Liu, L., Huang, Z., Zheng, W., i Liang, Y. (2016). The effects of general system justification on corruption perception and intent. Frontiers in psychology, 7, 1107. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2016.01107
Tan, X., Zhang, Y., Liu, L., Dou, X., Gu, Z., Liang, Y., i Dang, J. (2021). Turning a blind eye: Meritocracy moderates the impacts of social status on corruption perception. International Journal of Psychology, 56(5), 688–-697. https://doi.org/10.1002/ijop.12731
Tarchalski, K. (2000). Korupcja i przywilej: zarys teorii i praktyki. Warszawa: „Semper”.
Thielmann, I., Böhm, R., i Hilbig B. E. (2021). Buying unethical loyalty: A behavioral paradigm and empirical test. Social Psychological and Personality Science, 12(3), 363–-370. doi:10.1177/1948550620905218
Torgler, B., i Valev, N. T. (2010). Gender and Public attitudes toward corruption and tax evasion. Contemporary Economic Policy, 28(4), 554–-568. 10.1111/j.1465-7287.2009.00188.x
Tu, W., Yang, J., i Zheng, Y. (2020). Influence of individual values on attitudes toward corruption: What undermine formal anticorruption effectiveness. Asian Journal of Social Psychology, 23(3), 264–277. https://doi.org/10.1111/ajsp.12402
Tymiński, M. (2008). Normy etyczne – konflikt interesów – korupcja. W: M. Tymiński, i P. Koryś (red.), Oblicza korupcji. Zjawisko, skutki i metody przeciwdziałania (s. 47–-62). Warszawa: Centrum Edukacji Obywatelskiej.
Úbeda, F., i Duéñez-Guzmán, E. A. (2011). Power and corruption. Evolution; International Journal of Organic Evolution, 65(4), 1127–1139. https://doi.org/10.1111/j.1558-5646.2010.01194.x
Uslaner, E. M. (2013). Trust and corruption revisited: How and why trust and corruption shape each other. Quality & Quantity: International Journal of Methodology, 47(6), 3603–3608. https://doi.org/10.1007/s11135-012-9742-z
Valdovinos-Hernandez, I., Szymanski, M., i Grabowska, K. (2019). Mea culpa – the role of religion in corruption perception. Forum Scientiae Oeconomia, 7(3), 49–-62. https://doi.org/10.23762/FSO_VOL7_NO3_4
Vaughan, D. S., Gleave, E. P., i Welser, H. T. (2005). Controlling the evolution of corruption: Emulation, sanction, and prestige. Referat wygłoszony podczas dorocznego spotkania ASA (American Sociological Association), Philadelphia, USA.
Walton, G. W. (2013). Is all corruption dysfunctional? Perceptions of corruption and its consequences in Papua New Guinea. Public Administration and Development, 33(3), 175–190. https://doi.org/10.1002/pad.1636
Weisel, O., i Shalvi, S. (2015). The collaborative roots of corruption. PNAS Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 112(34), 10651–10656. https://doi.org/10.1073/pnas.1423035112
Wells, J. T. (2011). Corporate Fraud Handbook: Prevention and Detection, 3rd Edition. Association of Certified Fraud Examiners.
Widacki, J. (2007). Rozważania o prawie i sprawiedliwości. Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne – Oficyna Wydawnicza AFM: na zlec. Krakowskiej Szkoły Wyższej im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
Wieland, J. (2010). Ethics and economic success: A contradiction in terms? Zeitschrift für Psychologie/Journal of Psychology, 218(4), 243–245. https://doi.org/10.1027/0044-3409/a000034
Wiesehomeier, N., i Verge, T. (2020). Corruption, opportunity networks, and gender: Stereotypes of female politicians’ corruptibility. Public Opinion Quarterly, 84(2), 538–550. https://doi.org/10.1093/poq/nfaa030
Wolińska, J. M., i Drwal, R. Ł. (1995). Test Pprzymiotnikowy (ACL) H. G. Gougha i A. B. Heilbruna w badaniach samooceny i percepcji społecznej. W: R. Ł. Drwal, P. Brzozowski, i P. Oleś (red.), Adaptacja kwestionariuszy osobowości (s. 67–-92). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wu, Y., i Zhu, J. (2016). When are people unhappy? corruption experience, environment, and life satisfaction in mainland China. Journal of Happiness Studies, 17, 1125–1147 https://doi.org/10.1007/s10902-015-9635-7
Wypych, M. (2003). Czym jest korupcja? Informator prawny. Strona internetowa: http://www.batory.org.pl/ftp/program/przeciw-korupcji/publikacje/czym_jest_korupcja.pdf
Wyrostkiewicz, M. (2020). Corruption as an anthropological problem. Reflections based on the papal document on transparency, control and competition in public life. Journal for the Study of Religions and Ideologies, 19(57), 255–-271.
Zadjali, M. A., i Wright, C. S. (2012). A New Paradigm of Corruption to Aid in Its Control and Dispel Its Sweet-spot Myth. Journal of Leadership, Accountability and Ethics, 9(1), 34–-51.
Zaloznaya, M. (2014). The social psychology of corruption: Why it does not exist and why it should. Sociology Compass, 8(2), 187–202. https://doi.org/10.1111/soc4.12120
Zbieranek, J., i Lindner, W. (2006). Internet jako narzędzie wspierające wykrywanie przypadków korupcji. W: J. Kucharczyk, i J. Zbieranek (red.), Elektroniczna administracja – nowe możliwości przeciwdziałania zjawisku korupcji (s. 41–-53). Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
Zhao, H., Zhang, H., i Xu, Y. (2019). Effects of perceived descriptive norms on corrupt intention: The mediating role of moral disengagement. International Journal of Psychology/Journal International de Psychologie, 54(1), 93–-101. DOI: 10.1002/ijop.12401
Zheng, W., Liu, L., Huang, Z., i Tan X. (2017). Life satisfaction as a buffer of the relationship between corruption perception and political participation. Social Indicators Research, 132, 907–-923. https://doi.org/10.1007/s11205-016-1318-1
Zimbardo, P. (2008). Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło? Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zimring, F. E., i Johnson, D. T. (2005). On the comparative study of corruption. British Journal of Criminology, 45(6), 793–809. https://doi.org/10.1093/bjc/azi042
Zwalczanie korupcji w Polsce w 2018 r. Raport. (2020). Strona internetowa: https://cba.gov.pl/ftp/pdf/Zwalczanie_przestepczosci_korupcyjnej_w_Polsce_w_2018_r_.pdf
Zyglidopoulos, S. C., Fleming, P. J., i Rothenberg, S. (2009). Rationalization, overcompensation and the escalation of corruption in organizations. Journal of Business Ethics, 84(1), 65–-73. DOI: 10.1007/s10551-008-9685-4
